Jens Otto Krag, real-life Borgen

Eigenlijk wou hij schrijver worden. En natuurlijk wilde hij ook de wereld veranderen.

Maar het liep anders. Jens Otto Krag werd minister, premier zelfs, een van de vaders van de Deense welvaartsstaat en hij loodste Denemarken de EU (toen nog Europese Gemeenschap) in.

Vandaag is het honderd jaar geleden dat hij werd geboren in Randers. Randers is een kleine drukke stad ten noorden van Aarhus en onder de meeste Nederlanders latent bekend van de handendroogblazer DanDryer. Ik heb tenminste vele malen bijna gedachteloos het etiket van die machine gelezen terwijl ik wachtte tot mijn handen werden droog- en warmgeblazen. Dan Dryer, Randers.

Maar ik dwaal af.

Jens Otto Krag was een veelbelovende leerling. Jong al politiek geïnteresseerd, maar ook romantisch en en druk bezig met schrijven. Een slim jongetje, gekoesterd door zijn moeder, met een vader die er maar steeds niet in slaagde om zijn winkels goed te laten draaien. Steeds moest de (rijke) familie van zijn moeder bijspringen. Tussen zijn ouders was de verstandhouding vaak zo slecht dat ze alleen nog maar via de jonge Jens met elkaar spraken. Een eenzame en eng-verantwoordelijke rol.

Na zijn eindexamen vloog hij uit naar Kopenhagen om economie te studeren en daar gleed hij, bijna zijns ondanks leek het, de politiek in.

De sociaal-democratische politiek, want wat hem fascineerde was hoe je met politieke planning de ergste uitwassen van het kapitalisme kon tegengaan. Naast zijn baan op het ministerie voor Vareforsyning (letterlijk vertaald: warenvoorziening – hield het midden tussen handel en distributie) schreef hij artikelen voor sociaal-democratische bladen en gaf hij lessen op volkshogescholen en partijscholen over economie en financiële politiek.

En zo komen we in een soort real-life Borgen terecht. De prequel, zeg maar. Terwijl de Tweede Wereldoorlog woedde, begon hij alvast het Denemarken van de toekomst te ontwerpen. Hij kon goed schrijven en uitleggen en kreeg een reputatie als denker. Hij schreef 'Fremtidens Danmark', een geschrift van de sociaal-democraten over hoe Denemarken zich sociaal-economisch uit het naoorlogse moeras moest trekken. Al kwamen de sociaal-democraten niet direct in de regering, gezaghebbend was dat boek wèl. En later als minister van (buitenlandse) handel, van economie, van arbeid, van buitenlandse zaken, kreeg hij de gelegenheid om die gedachten in daden om te zetten. Hij leidde drie kabinetten als premier. En als rechtgeaard republikein viel hem ironisch genoeg de eer te beurt als premier om de nieuwe koningin aan Denemarken voor te stellen toen de oude koning overleed.

Maar Jens Otto Krag was ook een levensgenieter. Vanaf zijn studietijd hield hij het vol om na een dag werken stevig de bloemetjes buiten te zetten, om de volgende ochtend om vijf uur nog even te werken aan dossiers en te schrijven aan artikelen. Wein Weib und Gesang, en dan vooral die eerste twee. Hij was een womaniser van jewelste. Vanaf een afstandje, en zeker met 'de kennis van nu', leek het alsof hij gevangen was in een vlucht naar voren. Verdrijf de eenzaamheid met meer werk, en weer een andere vrouw, en nog een, en nog een.

Ten langen leste trouwde hij met Birgit Tengroth, een Zweedse filmster/schrijfster, maar dat huwelijk liep tragisch snel stuk. Toch wierp hij zich in een tweede huwelijk, deze keer met een Deense filmster en theaterdirecteur, Helle Virkner. Ze waren de Kennedy's van Denemarken: glamour en politiek waren een gelukkig huwelijk aangegaan.

Zo leek het tenminste, voor een tijdje. In 1973 kwam het tot een scheiding. Een jaar eerder had hij de Deense nationale politiek vaarwel gezegd, meteen nadat hij Denemarken de EU had ingeloodst.

Na een paar valse starts in andere banen, onder andere hier aan de universiteit van Aarhus, keerde hij terug tot zijn eerste liefde, de schrijverij. Geen fictie, maar mémoires. Hij was toeschouwer in zijn eigen leven geworden, en daar werd hij niet gelukkig van.

Op 22 juni 1978 overleed hij in zijn vakantiehuis in Skiveren, achter de schildersezel, 63 jaar oud.

Dat is Jens Otto Krag in het kort (en grotendeels ontleend aan de spannende biografie van Bo Lidegaard).

Mindebegivenhed - Jens Otto Krag f. 15.9.1914

Even dacht ik dat ik verkeerd was. Mensen in witte pakken drentelden opgewonden rond op de hoek van Jens Otto Krag Plads, maar ik was toch echt bij de herdenkingsplechtigheid van Jens Otto Krag's honderdste geboortedag. Langzamerhand kwamen er meer mensen. Meest zestigers en zeventigers. Wandelstokken. Pijprokers. Hier en daar aanmerkelijk jongere partijtijgers. Er werd veel omhelsd en gegroet. Kameraden.

Op 15 september, om acht uur 's avonds, kwam Jens Otto Krag ter wereld op de Stemannsgade (nu een zijde van het spiksplinternieuwe plein dat zijn naam draagt). Zoon van een tabakshandelaar, later econoom, sociaal-democratisch politicus, uiteindelijk premier van Denemarken, en, allerbelangrijkst: een van de architecten van de Deense verzorgingsstaat (zie meer over hem in mijn andere posting)

Zo'n vijftig, misschien zeventig mensen stonden bij elkaar op het lichtelijk verwaaide plein. Aan twee zijden nieuwbouw (een school en Randers Kunstmuseum), een uitkijkje op Randers' haven, en het oude appartementencomplex waar de kleine Jens Otto woonde met zijn ouders - totdat ze naar een kleiner huis gingen, want vader Krag's zaak liep niet goed.

De mensen in de witte pakken bleken actievoerders tegen de afbraak van de Deense verzorgingsstaat. De rest van het publiek keek een beetje bezorgd naar ze. Die witte clowns zouden hun feestje toch niet gaan verstoren? En ook de familieleden van Krag, hier aanwezig, op hun ziel trappen?

Dat deden ze niet. Geen onvertogen woord viel toen de diverse plaatselijke partijkameraden Jens Otto Krag huldigden. Hun kreten hadden ze al op de stoep en op de straat gekrijt. En ook niet toen zij en Krag's familie bloemen legden bij de buste van Krag. De fotografen renden opgewonden heen en weer en lieten de bobo's de linten aan de bloemen schikken. Binnen twintig minuten was het voorbij.

Maar toen verplaatste de groep zich naar het gemeentehuis van Randers. Daar zou de gemeente een portret van Randers' meest bekende zoon ontvangen, en Helle Thorning-Schmidt, premier en partijgenoot, zou het portret onthullen.

La Helle deed even op zich wachten, en om kwart over elf begonnen de klokvaste Denen wat te morren, maar toen ze eenmaal binnen was en  haar speech gaf, hingen ze aan haar lippen. Ze kan het, die Thorning-Schmidt! Soepel verbond ze haar recente China-reis aan Jens Otto Krag's Europa-politiek, zijn schrijftafel-pragmatisme ('Geef me een bureau, dan zal ik de dingen in orde maken') aan wat in het hedendaagse jargon 'resultaatgerichtheid' heet.

Helle Thorning-Schmidt in haar element

En zo ziet het portret eruit. Staatsman Krag, vervat in een lichte en een donkere zijde. De fascinatie van Denen voor hem hangt niet alleen samen met zijn politieke werk, maar ook met zijn raadselachtige persoonlijkheid. Een kruising tussen Den Uyl en Amy Winehouse.

Met schaduwzijde

Ook Randers' burgemeester Claus Omann Jensen zwaaide Jens Otto Krag lof toe, wat best bijzonder is voor een niet-kameraad, want hij is van de liberaal-conservatieve Venstre-partij. Hij gebruikte ook de gelegenheid om Krag's Europa-gezindheid te koppelen aan de bestrijding van vreemdelingenhaat: 'In Europa zijn we allemaal op verschillende plaatsen geboren, maar we zijn allemaal gelijk geboren'. En dat was, in mijn ogen dan, best een politiek statement want sinds de zomer is de Venstre-partij nogal verdeeld over vreemdelingen. Eén stroming wil immigratie voor sommige groepen makkelijker, en voor anderen (lees: niet-westerse immigranten en vooral moslims) juist moeilijker maken. De andere stroming, waar Omann Jensen blijkbaar toe behoort, is daar fel tegen.

Let op de onvermijdelijke PH-Deens-design-lamp

Daarna ging het buffet open en verdween de smørrebrød als sneeuw voor de zon. Een feestje werd het. Wel wat melancholiek, maar toch: een feestje. Voor de sociaal-democratie en voor Jens Otto Krag, en zijn gedachtengoed. Want hij had dat, en in abundante hoeveelheden, en Denemarken heeft daar wel bij gevaren. Daarover later meer.