Sorteper

Op het gevaar af een rel te ontketenen wil ik ook een duit in het zakje doen inzake (… tromgeroffel...): Zwarte Piet!

Tot mijn grote verbazing reikt het verschijnsel Zwarte Piet tot in Denemarken, en dat helemaal zonder Sinterklaas. Allen heet hij hier sorteper. Sort = zwart, Per = Peter/Piet.

 

Eigenlijk speel ik vals want het gaat niet om Zwarte Piet, maar zwartepiet. Zoals in het kaartspel zwartepieten waarin degene, die blijft zitten met de schoppenboer, heeft verloren. In het Deens heet een schoppenboer, als je zwartpiet, sorteper. En schoppenboer is 'spar knægt' in het Deens. Ja, knægt betekent knecht. Ook dat nog. Knægt wordt trouwens ook gebruikt in de betekenis van 'rotjongen'. Verder heb ik het mannen ook bijna liefkozend horen gebruiken tegen elkaar, ongeveer zoals luidruchtige mannen in een Amsterdams café tegen elkaar kunnen roepen 'Hé pik!'

Maar ik dwaal af.

De figuurlijke betekenis van 'zwartepiet' in uitdrukkingen, zoals in het Nederlands 'iemand de zwartepiet toespelen', bestaat hier ook, alleen met kleine nuanceverschillen.

Hvem tager sorteper? Wie neemt de zwartepiet? Denen 'nemen' de zwartepiet – dat betekent dat ze de verantwoordelijkheid nemen voor een onaangename taak.

Of ze 'zijn' de zwartepiet. Jeg frygter, jeg bliver sorteper. Ik ben bang dat ik de pisang ben. Sorteper is de verliezende partij in een conflict.

Een zwartepiet wordt dus niet toegespeeld. In het Deens dan hè.

Wel degelijk een Deense speelkaart B = bonde = boer

Merk op dat we in de Nederlandse vertaling een restje tegenkomen uit een ander deel van het Nederlandse koloniale verleden, en wel het Oost-Indische deel (in tegenstelling tot het West-Indische deel, zijnde Suriname en de Nederlandse Antillen). Pisang betekent banaan in het Maleis.

Is het niet opmerkelijk dat er van het Nederlands-Indische koloniale verleden zo weinig overgebleven is in de Nederlandse cultuur? We hebben de pisang, die is denk ik nog wel een beetje algemeen, net als sateh en nasi. Maar andere uitdrukkingen zoals 'senang' (je lekker voelen), 'kakkies' (voeten), 'barang' (bagage), 'kongsi' (kliek, clubje) en 'blauwe hap' (nasi goreng zoals geserveerd in kantines in het leger) zijn toch meer voor gevorderden. En een Indische tegenhanger van Zwarte Piet: mij niet bekend.

Niet dat ik wil zeggen dat het nou zo fijn is dat het West-Indische koloniale verleden juist in de vorm van Zwarte Piet zo'n prominente plaats inneemt in de Nederlandse cultuur. Maar ik vind het wel opmerkelijk als je die impact vergelijkt met de impact van de andere kolonie die Nederland erop na hield.

Tenslotte wil ik nog kwijt dat we van de hele Zwart Piet-controverse kunnen leren dat het grofweg honderdvijftig jaar duurt voor een emigrant/allochtoon door autochtonen als een van de hunnen in de armen word gesloten. Als emigrant word ik daar toch een beetje treurig van.

Sorteper. Spel en ook populaire (ouderwetse) poezennaam

Groenland, gekleurd door de geschiedenis

Je zou het bijna vergeten en in het dagelijkse leven merk je er niet veel van, maar Groenland is een deel van het Deense Koninkrijk. Daarom zijn het ook de Denen, die zich druk maken over een deal voor een onderhoudscontract die de Amerikanen hebben gesloten met een Deens bedrijf na een aanbestedingsronde.

Klinkt saai? Het wordt spannend: landjepik, minderheden, Koude Oorlog...

Thule Air Base ligt aan de linkerkant van Groenland. Groenland is groter dan Noorwegen, Zweden en Finland bij elkaar, en ligt nóg noordelijker.

Maar ook westelijker. Dichter bij de VS dus. En in de Tweede Wereldoorlog gebruikten de Amerikanen Groenland als een springplank om vanuit de VS naar Europa te komen.

Dat was een beetje pikant, omdat Groenland Deens is en in die periode 'onder' Nazi-Duitsland viel, maar zo ver kwamen de Duitsers niet. In Washington zat een erg eigenwijze Deense ambassadeur, Henrik Kauffmann, die op eigen houtje goedkeurde dat de Amerikanen daar een luchtbasis mochten bouwen.

De Denen wilden na de oorlog de Amerikanen weer weg hebben. De Amerikanen wilden hun luchtbasis en eigenlijk heel Groenland wel hebben en deden een bod: honderd miljoen dollar. Maar de Denen sloegen dat af. Best een woeste daad, als je nagaat hoe het land na de Tweede Wereldoorlog om geld verlegen zat.

De luchtbasis bleef gewoon bestaan, al bleef dat een teer punt tussen Denemarken en de VS. Aan de ene kant moesten ze als trouwe NATO-bondgenoten meedoen met de Koude Oorlog. Aan de andere kant wilden ze toch een schijn van onafhankelijkheid en neutraliteit ophouden, want Sovjet-Rusland zat wel erg dichtbij. Een deel van Denemarken is zelfs aan het eind van de Tweede Wereldoorlog nog even bezet geweest door de Russen: het eiland Bornholm.

En wat vonden de Groenlanders daar nou van?

Die hadden in de Tweede Wereldoorlog van de vrijheid geproefd. De Denen hadden tot die tijd het land afgesloten voor de vrije handel, maar in de oorlog golden die regels niet meer. Het land dekoloniseerde rap. Denemarken probeerde nog te redden wat er te redden viel. Zo kreeg het in 1953 de status van een gewone Deense provincie, in 1979 kreeg het zijn eigen parlement, en in 2009 werd Groenlands de officiële voertaal.

Nu 'doet' Denemarken alleen nog Buitenlandse Zaken en Defensie voor Groenland. Verder staan ze er zelf voor – met z'n zesenvijftigduizenden.

Groenland heeft op een aantal punten heel andere belangen dan Denemarken. Zo was lidmaatschap van de EU, met bijbehorend visserijbeleid, niet handig voor de Groenlanders, die buiten de visserij niet veel andere middelen van bestaan hebben. Daarom stapten ze uit de EU.

Verder schijnt Groenland enorm veel kostbare grondstoffen te bezitten. Alleen is het erg moeilijk om daar bij te komen, zo onder het ijs en de sneeuw. En de gevolgen voor het milieu zijn ook niet te overzien.

Veel Groenlanders willen wel af van de Deense bemoeizucht (vermengd met een slecht geweten over de koloniale uitbuiting). Ze willen graag zelf hun zaken regelen, en niet gehinderd worden door Denen die de Groenlandse natuur en het Groenlandse 'natuurvolk' willen beschermen.

Is het trouwens wel beschermen? Diezelfde Deense goede wil leidde in de jaren vijftig en zestig tot een verplichte exodus van jonge kinderen die in Denemarken naar school moesten om daar te worden opgeleid. Daarna moesten ze terug naar Groenland, waar meestal geen werk voor ze was, en waar zich ook niet meer thuis voelden.

Maar ik dwaal af.

Kort samengevat: Groenland is een enorm land met (waarschijnlijk) een godsvermogen aan delfstoffen. En met weinig mensen, en dus met te weinig koop- en menskracht om dat zelfstandig aan te kunnen, dus er moet hulp van buitenaf bij. Hoe onbaatzuchtig is die hulp?

Daarom is dat onderhoudscontract, waarmee dit verhaal begon, zo suspect. Er liep een aanbestedingsprocedure om het onderhoud aan de luchtmachtbasis (van benzinetoevoer tot eerstehulp-dozen tot IT), en vanaf 2015 mag het Exelis dat uitvoeren. Exelis is een papieren bedrijf, gevestigd in een postbus in Helllerup, en eigendom van Vectrus. Vectrus is een gigantisch bedrijf, gevestigd in Chicago, dat het onderhoud doet voor het Amerikaanse leger op allerlei plekken in de wereld.

Maar nu liggen er afspraken, daterend van de jaren vijftig, dat alleen Deense bedrijven onderhoud mogen doen, en dat Groenlandse werknemers dat uitvoeren. Het lijkt erop dat de Amerikanen zich via een postbus onder die afspraken uit willen wurmen.

De Denen werpen zich wel op als de verdedigers van Groenlandse belangen, maar het bedrijf dat het werk nu doet, is een Deens bedrijf waarvan de meeste aandelen in handen zijn van MT Højgaard – een weg-, water- en mijnbouwgigant, gezeteld in Aarhus.

Dit is maar een van de vele voorbeelden die er zijn te geven van de moeizame, ex-koloniale verhouding tussen Groenland en Denemarken. Een verhouding, en een voorbeeld trouwens ook, waarin niet zo makkelijk de 'goeien' en de 'kwaaien' van elkaar zijn te onderscheiden.

En ten slotte: ook een voorbeeld van hoe de geschiedenis zakelijke afspraken overschaduwt met diep gevoelde sentimenten van beide partijen.

Een soort zwartepiet-geschiedenis, maar dan in het wit en heel groot.In afmetingen, en in cold cash.