Uddannelsesloft(ebrud)

Uddannelsesloft

De afgelopen dagen zijn de Denen opgescrhikt door een regeringsvoorstel dat vlak voor de zomer aan ieders aandacht was ontsnapt: de uddannelsesloft, of wel het onderwijsplafond.

Vanaf januari 2017 mag een Deense jongere geen tweede opleiding meer volgen. Iemand die een bachelor Deens heeft, mag geen opleiding tot kleuterleider volgen. Of een bachelor marketing doen.

De regering vindt dat het toch al royale Deense opleidingsbeleid wel een beetje minder kan.

En royaal is het. Vanaf je achttiende heb je hier recht op SU (Statens Uddannelsesstøtte, staatsonderwijssteun), je betaalt geen college- of schoolgeld (behalve als het een privé-opleiding is). Je krijgt een 'knipkaart' met zeventig maanden gratis onderwijs en levensonderhoud, en je mag in beperkte mate bijverdienen. Je betaalt hierover belasting, net als alle andere Deense burgers. De hoogte van je SU hangt af van of je thuis woont, en hoeveel je ouders verdienen. Je mag ook extra SU lenen. En je mag zo veel opleidingen doen als je wilt.

Aan dat laatste wil de regering nu een eind maken. Studenten moeten gewoon aan de gang als ze klaar zijn met hun studie. Je knipkaart 'opmaken', dat kost de staat alleen maar geld.

Studiekeuze als fout gekozen toetje

Studenten zijn zich rotgeschrokken en protesteren luidkeels. Om meerdere redenen.

Ten eerste kun je je vergissen in je studiekeuze, juist omdát je verder komt in je studie. Alleen wordt dit voortschrijdend inzicht niet beloond maar bestraft alsof het een verkeerd gekozen toetje is: 'tóch opeten!' In plaats van studenten de kans te geven om zich verder te ontwikkelen, moeten ze nu door op de ingeslagen weg – die eigenlijk een doodlopende weg is. De nieuwe maatregel verleidt studenten ertoe om de eerste studie niet af te maken, hoewel ze het wel zouden kunnen.

Ten tweede voelen veel studenten zich onzeker over hun keuze. Veel potentiële studenten schuiven de keuze dan voor zich uit en beginnen niet aan een studie. Uitstel = afstel?

Ten derde zijn er studenten die weloverwogen kiezen voor een dubbele studie, omdat ze het leuk vinden en omdat het hen betere kansen geeft op de arbeidsmarkt. Voorbeeld: een meisje is nu bijna afgestudeerd bouwkundig ingenieur, maar eígenlijk wil ze architect worden. Op aanraden van haar studiebegeleider heeft ze gekozen voor haar eerste studie. Omdat de wet per 1 januari 2017 wordt geacht in te gaan, wordt de deur van de architectschool in feite in haar gezicht dichtgegooid. De overheid bewijst zich daarmee ook nog eens als een onbetrouwbare partner.

Ten vierde zijn er degenen voor wie de eerste studie een parkeerstudie is, op weg naar de droomstudie: medicijnen, tandheelkunde. Dit hangt samen met het Deense toelatingsbeleid. Het doorsnee-cijfer van je eindexamen bepaalt of je een opleiding binnenkomt. Is je cijfer te laag, dan kun je via een omweggetje toch binnenkomen, en een (voltooide) studie in een aanpalend vak (biochemie als voorloper voor medicijnen is een bekende) is één van die omweggetjes.

Ten vijfde vinden zowel studenten als onderwijsorganisaties dat de snelle invoering van de wet maakt dat de wet in feite met terugwerkende kracht wordt ingevoerd. Studenten die gekozen hebben voor een bepaalde studieweg zouden onder de huidige omstandigheden wellicht hebben gekozen voor iets anders. Met andere woorden: tijdens het spel de spelregels veranderen is niet netjes. Zei ik al iets over onbetrouwbare partners?

En ten zesde is het volgen van een tweede opleiding zelfs niet mogelijk als je er zelf voor wil betalen en wilt afzien van SU. Een journaliste die het roer wilde omgooien en vroedvrouw of verpleegster wilde worden, stuitte op deze onmogelijkheid. Investeren in jezelf mag dus blijkbaar ook niet.

De liberale oplossing: betaal zelf?

Het lijkt erop dat dit laatste bezwaar tegen de wet wordt weggenomen – niet onlogisch in een liberaal kabinet waar vrijheid en voor-wat-hoort-wat vooropstaan.

Maar verder hebben de politici die de meerderheid vormen achter dit wetsvoorstel (de huidige conservatieve minderheidsregering, met steun van sociaaldemocraten en de populistische partij Dansk Folkeparti) er geen problemen mee. Een beetje rondshoppen in opleidingen, dat moet maar afgelopen zijn. Verder zijn niet alle tweede opleidingen uitgesloten: je mag geen tweede bachelor doen, of een 'lagere' opleiding volgen maar je mag wel een master doen. Een fiscalist mag geen kleuterleider worden, maar metselaar mag wel doorleren voor ingenieur.

Je mag ook een tweede bachelor doen als de arbeidsmarkt behoefte heeft aan afgestudeerden in een bepaalde studierichting. Elke twee jaar wordt een uitzonderingenlijst gemaakt (het wetsvoorstel vermeldt achttien opleidingen).

Als je door ziekte niet kunt doorgaan op de ingeslagen weg, mag je ook veranderen.

Verder zijn er veel deeltijd- en privéopleidingen die van deze maatregel zijn uitgesloten.

Minachting voor kennis

Maar of de snelle invoering van de wet wordt uitgesteld, en in plaats daarvan een overgangsregeling komt, is nog maar de vraag.

Het 'onderwijsplafond' moet een besparing opleveren van 425 miljoen kronen (een dikke dertig miljoen euro) die grotendeels, zoals een meerderheid in het Deense parlement heeft afgesproken, gaat worden gebruikt om de onlangs verlaagde WWV-uitkeringen weer te verhogen. Een klein deel van de besparing gaat terug naar het voortgezet onderwijs zelf, in de vorm van geld voor betere studiekeuzebegeleiding.

Ik vind dit om meerdere redenen onbegrijpelijk.

'Uddannelsessnobberi', of wel onderwijssnobs: hogere opleiding mag wel, lagere opleiding mag niet. Welke boodschap breng je dan over aan de rest van de maatschappij? Dat sommige soorten onderwijs meer waard zijn dan andere?

Ja, het is een luxe om zonder 'gebruikersbetaling', op kosten van de belastingbetaler, een opleiding te kunnen doen, en het is een nog grotere luxe om er een tweede opleiding bij te kunnen volgen.

Maar het is ook dom en kapitaalvernietiging om studenten, die inzien dat ze op het verkeerde pad zitten, niet de kans te geven om terug te keren op hun schreden. Tussen je achttiende en vijfentwintigste gebeurt heel veel. Als je mensen dan niet de kans geeft om de 'verkeerde' studie netjes af te maken en met enige snelheid (want vrijstellingen) door de tweede opleiding te schieten, ontken je de werkelijkheid.

Dat het ook niet mogelijk is om na enige tijd alsnog die tweede opleiding te gaan doen, is eveneens een ontkenning van het feit dat mensen (en hun omstandigheden!) veranderen. De meeste mensen zijn geen 'one trick ponies', beestjes die maar één kunstje kunnen.  

Het is ook minachting voor kennis, voor hoe je die verwerft en hoe die, in zekere zin, soms ook problemen schept.

Het is minachting voor het feit dat in veel banen en bedrijven juist de combinatie van kennis (en vaak ook opleiding) waardevol is.

It's the economy, stupid

Van deze bezuiniging (bovenop de andere bezuinigingen in het onderwijs: per jaar moet er 2% af, kaasschaafsgewijs, de komende vier jaar) gaat het leeuwendeel dus naar uitkeringen voor recent werkloos geraakte, oudere mensen. Het electoraat van zowel de sociaaldemocraten als DF. Dat geld pak je dus weg bij jongeren, bij onderwijs – kortom bij degenen die de komende jaren moeten werken om al die belastingcenten op te brengen.

Terwijl dit financiële probleem (met een hoop andere) gewoon opgelost zou kunnen worden als de Deense belastingdienst zou innen wat er uitstaat, en bedrijven en grootverdieners zouden betalen wat ze wettelijk moeten.

Om nog maar te zwijgen van de deplorabele toestanden binnen de belastingdienst zelf. Vorige week kwam aan het licht dat de staat miljarden aan kronen misloopt vanwege een BTW-truukje, waarvoor de belastingdienst helaas geen tijd heeft om dat tot op de bodem uit te zoeken. De Deense Algemene Rekenkamer spreekt er schande van.

En de regering weet niets beters te bedenken dan onderwijsmogelijkheden te verminderen om wat miljoenen te scoren voor hun politieke klanten.